ทาน...ยิ่งให้ยิ่งได้

         ทาน คือ การให้ การแบ่งปัน การสละ การแสดงออกถึงความเมตตา ความโอบอ้อมอารีในจิตใจ แล้วเจือจานออกมาภายนอกให้ผู้อื่นได้รับประโยชน์ ได้รับความสุข ด้วยความบริสุทธิ์ใจ เต็มใจ การให้จึงเป็นการแสดงอัธยาศัยไมตรี ความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ ความเป็นมิตรสนิทสนมของบุคคลที่อยู่ร่วมกัน  ในทางพระพุทธศาสนามี ๒ ประเภท คือ อามิสทาน และธรรมทาน[1]

๑.  อามิสทาน หรือ วัตถุทาน เป็นการให้วัตถุสิ่งของมีข้าวปลาอาหาร เสื้อผ้าเครื่องนุ่งหุ่ม ยารักษาโรค เป็นต้น โดยลักษณะของทานที่ให้นั้น แบ่งได้ ๓ ประเภท คือ

๑. สามีทาน เป็นการให้ของที่ดีกว่าที่ตนเองบริโภคใช้สอย คือ เป็นของที่ตนไม่ได้ใช้หรือได้รับประทาน เป็นของที่เลือกสรรเป็นอย่างดี เป็นการให้ด้วยความเคารพ เทิดทูนเหมือนให้แก่ผู้เป็นนาย การให้ของเช่นนี้จะมีผลมาก

๒. สหายทาน เป็นการให้ของที่เหมือนๆ กับที่ตนบริโภคใช้สอย ไม่ดีกว่า ไม่เลวกว่ากัน เหมือนให้กับคนที่เป็นสหายกัน มีอะไรก็แบ่งกันกินแบ่งกันใช้ การให้ของเช่นนี้จะมีผลปานกลาง

๓. ทาสทาน เป็นการให้ของที่เลวๆ หรือของที่ตนไม่ใช้หรือไม่บริโภคแล้ว เป็นการให้อย่างดูหมิ่น เหมือนให้แก่คนใช้ การให้ของเช่นนี้จะมีผลน้อย

๒. ธรรมทาน เป็นการให้คำแนะนำสั่งสอนที่เป็นธรรมซึ่งเป็นการให้ความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้อง เป็นการแสดงธรรมที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าประกาศแล้ว อันเป็นเหตุสิ้นทุกข์และนำความสุขมาให้ทั้งในโลกนี้และโลกหน้า เพื่อประโยชน์แก่ชนเหล่าอื่น และในอรรถกถาอังคุตตรนิกาย ทุกนิบาต ท่านได้อธิบายไว้ว่า “บุคคลบางคนในโลกนี้ กล่าวปฏิปทาเครื่องบรรลุอมตะให้ นี้ชื่อว่า ธรรมทาน”[2]  ซึ่งธรรมทานเป็นสิ่งที่พระพุทธองค์ยกย่อง เพราะอำนวยประโยชน์สุขที่ยั่งยืนกว่าอามิสทาน  โดยที่สาเหตุที่สรรเสริญการให้ธรรมะหรือธรรมทานว่าเป็นสิ่งที่ดี และเลิศกว่าการให้วัตถุสิ่งของทั้งปวง เพราะการให้วัตถุสิ่งของนั้น เป็นการช่วยเหลือเกื้อกูลกันเฉพาะหน้า ความจำเป็นความต้องการก็ย่อมหมดไปได้ตามกาลเวลา ไม่จีรังยั่งยืน  คือ ไม่นานก็ย่อมเสื่อมสิ้นสภาพไปเนื่องจากการใช้หรือการสิ้นอายุการใช้งาน แต่ธรรมทานหาเป็นเช่นนั่นไม่ เพราะการให้ธรรมะช่วยทำลายความไม่รู้หรือความมืดบอดทางปัญญาของมนุษย์ให้หมดไป ให้รู้เท่าทันโลก ให้มีสัมมาทิฏฐิ คือ ความเห็นในทางที่ถูกที่ควร และสามารถนำไปใช้ได้ไม่รู้จักจบสิ้น เพราะธรรมทานสามารถอำนวยประโยชน์ให้เกิดขึ้นทั้งในประโยชน์ปัจจุบันและประโยชน์สัมปรายภพ ดังพุทธพจน์ที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ตรัสเมื่อจะทรงแสดงธรรมแก่ท้าวสักกเทวราชในตัณหาวรรคแห่งคาถาธรรมบท ว่า

สพฺพทานํ ธมฺมทานํ ชินาติ

สพฺพรสํ ธมฺมรโส ชินาติ

สพฺพาตึ ธมฺมรติ ชินาติ

ตณฺหกฺขโย สพฺพทุกขํ ชินาติ.

การให้ธรรมเป็นทานย่อมชนะการให้ทั้งปวง

รสแห่งธรรมย่อมชนะรสทั้งปวง

ความยินดีในธรรมย่อมชนะความยินดีทั้งปวง

ความสิ้นตัณหาย่อมชนะทุกข์ทั้งปวงฯ[3]

 

ทั้งนี้เมื่อพิจารณาตามหลักของพระพุทธศาสนาแล้ว ไม่ว่าจะเป็นการให้อามิสทานหรือธรรมทานแล้ว ทานมี ๒ ลักษณะ คือ ปาฏิปุคลิกทาน และสังฆทาน ซึ่งแบ่งตามเจตนาเป็นที่ตั้งหรือตามบุคคลผู้รับ

๑. ปาฏิปุคลิกทาน คือ การให้จำเพาะบุคคล เจาะจงบุคคล เป็นการให้เฉพาะบุคคลใด บุคคลหนึ่ง อันเกิดจากความเชื่อ ความเสื่อมใส ความเคารพนับถือในตัวบุคคลนั้น

๒. สังฆทาน คือ การให้ไม่เจาะจง เพื่อบุคคลใดบุคคลหนึ่ง เป็นการถวายแก่สงฆ์ เพื่อส่วนรวมหรือสาธารณะ ผู้ให้จึงมีจิตใจกว้างขวางเผื่อแผ่ ไม่ยึดติดอยู่ในตัวบุคคล ไม่เห็นแก่ที่รักมักที่ชัง ซึ่งในทางพระพุทธศาสนาถือว่าสังฆทานเป็นเลิศกว่าปาฏิปุคลิกทาน เนื่องจากเป็นการให้แก่ส่วนรวมได้ใช้  เพื่อประโยชน์แก่หมู่สงฆ์ผู้ศึกษาคำสั่งสอนของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบและสั่งสอนผู้อื่นให้รู้ตาม พระสงฆ์จึงเป็นเนื้อนาบุญของโลกที่ควรค่าแก่การให้ ด้วยเหตุนี้การให้ในลักษณะนี้จึงมีผลมาก มีอานิสงส์มาก

 

อนึ่ง การให้มีวัตถุประสงค์หลัก ๒ ประการ คือ

๑. เพื่อผู้ให้จะได้ฟอก ได้ชำระกิเลสความเศร้าหมองในจิตใจ ได้แก่ ความตระหนี่ ความโลภ ความเห็นแก่ตัว ความยึดมั่นถือมั่นให้หมดไปหรือเบาบางลง ให้เกิดเป็นความดี เกิดเป็นความสุข อันจะเป็นการพัฒนาจิตใจในการปฏิบัติธรรมขั้นสูง ให้สำเร็จมรรคผลนิพพานต่อไป ซึ่งเป็นเหตุผลภายในที่มุ่งเน้นไปที่ผู้ให้เป็นสำคัญ

๒. เพื่อประโยชน์แก่ผู้รับ อันเป็นไปเพื่ออนุเคราะห์สงเคราะห์ และเพื่อบูชาคุณ โดยที่การให้เพื่ออนุเคราะห์สงเคราะห์ ได้แก่ การให้แก่ญาติพี่น้อง  ลูกหลาน ผู้น้อย เพื่อช่วยเหลือเกื้อกูลซึ่งกันและกันอย่างนี้เรียกว่าการให้เพื่ออนุเคราะห์ ส่วนการให้แก่คนยากจนอนาถา คนตกทุกข์ได้ยาก รวมทั้งให้แก่สัตว์เดรัจฉาน ด้วยจิตที่เมตตาสงสารและไม่ได้หวังผลตอบแทนจากคนเหล่านั้น เป็นการให้เพราะคำนึงว่า ถ้าเราตกอยู่ในสภาพเช่นนั้นจะมีความยากลำบากเพียงไร เมื่อพวกเขาได้รับการช่วยเหลือจากเรา จะมีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น สบายขึ้นกว่าเดิม หรือพ้นจากภาวะแห่งความยากลำบากได้อย่างนี้เรียกว่าการให้เพื่อสงเคราะห์  สำหรับการให้เพื่อบูชาคุณ ได้แก่ การให้เพื่อบูชาผู้มีพระคุณ ผู้มีคุณความดีแก่ตนและผู้อื่น เช่น บิดามารดาผู้ให้กำเนิดเลี้ยงดูอบรมสั่งสอน ครูบาอาจารย์ผู้ให้ศิลปวิทยา ซึ่งเป็นผู้ให้การอุปการะเรามาก่อนจึงควรที่จะได้ทำการตอบแทนด้วยความกตัญญูกตเวทิตาธรรม หรือพระสงฆ์ผู้เผยแผ่คำสอนของพระผู้มีพระภาคเจ้าผู้มีพระคุณอันประเสริฐเพื่อให้เกิดประโยชน์สุขแก่ชาวโลกที่เราจะให้เพื่อบูชาคุณ เป็นต้น   

อนึ่ง การให้ดังต่อไปนี้ไม่จัดเป็นทาน คือ ให้ยาพิษ ให้น้ำเมา ให้ของเสพติดให้โทษ ให้สินบน ให้ค่าจ้าง ให้อาวุธเพื่อฆ่าผู้อื่น สัตว์อื่น เพราะไม่ใช่ให้ด้วยกุศลจิต การให้ทานทุกชนิดย่อมมีผลทั้งสิ้น แม้แต่บุคคลเทน้ำลงในหลุมหรือบ่อเล็กๆ ด้วยหวังว่าจะให้สัตว์ตัวเล็กๆ ได้อาศัยน้ำนี้ พระพุทธเจ้าก็ตรัสว่าเป็นบุญ

---

¹องฺ.ทุก. ๒๐/๓๘๖/๑๐๑.

²องฺ.ทุก.อ.  ๑/๔๗๙.

3ขุ.ธ. ๒๕/๓๔/๕๒-๕๓.